Với người Nhật Bản, cây Ngân Hạnh (còn gọi là rẻ quạt) là loài cây thiêng. Lá cây ngân hạnh là biểu tượng chính thức cho thủ đô Tokyo từ tháng 6/1989, mang ý nghĩa của vẻ đẹp, sự thanh bình, phồn thịnh và phát triển.

Ở Nhật Bản, người ta dùng gỗ của cây Ngân Hạnh để chạm trổ, chế tạo bàn và các con cờ, những vật dụng trong buổi trà đạo hoặc các vật dụng trên bàn thờ, chùa miếu và làm giấy. Quả của Ngân Hạnh được dùng tươi hay nấu chín. Quả Ngân Hạnh có vị dịu, khi nấu chín ăn tựa như hạt dẻ, thường được dùng để thay thế hạt sen. Quả Ngân Hạnh trong các buổi trà đạo là món tráng miệng. Quả nhuộm đỏ được sử dụng trong các buổi lễ, dọn ăn trong đám cưới, giúp tiêu hoá, giải rượu. Ngoài ra, Ngân Hạnh còn được để làm bánh, kẹo hoặc giấm và chế biến như một loại rau. Quả được nướng, luộc hoặc hấp với trứng, trộn với cháo, ăn với cơm, nấm, rau và đậu phụ. Dầu hạt quả dùng làm nhiên liệu thắp đèn. Lá cây với nhiều dược tính được chế làm thuốc, sắc uống hoặc chế biến thành trà.

Ngân hạnh là cây thân gỗ rất lớn, thông thường đạt tới chiều cao 20–35m. Cây có tán nhọn và các cành dài, gồ ghề, thông thường có rễ ăn sâu có khả năng chống chịu sự tàn phá của gió, tuyết. Các cây non thường cao và mảnh dẻ, ít phân cành; tán lá trở nên rộng hơn khi cây lớn. Trong mùa thu, lá đổi màu thành vàng sáng và sau đó bị rụng, đôi khi chỉ trong một khoảng thời gian ngắn (1–15 ngày). Sự kết hợp giữa khả năng kháng chịu sâu bệnh, gỗ có sức đề kháng mối mọt và khả năng sinh ra các chồi và rễ khí làm cho ngân hạnh có khả năng trường thọ, với một vài cây trên 2.500 năm tuổi.

Ngân Hạnh còn gọi là bạch quả – do vỏ quả của nó màu trắng nõn. Cây Ngân Hạnh từ lúc trồng đến khi cho quả phải mất 20 – 40 năm nên Ngân hạnh có một cái tên thường gọi là “cây công tôn” (cây ông cháu). Tức là ông trồng cây và cho đến đời cháu mới được ăn quả, ví dụ hình tượng này đã nói rõ rằng ngân hạnh là một loài cây sinh trưởng rất chậm. Ngân hạnh có cây đực và cây cái khác nhau, cây ngân hạnh cái chỉ ra hoa cái, sau khi thụ tinh nó mới kết quả. Như vậy, nếu một nơi chỉ có cây ngân hạnh đực hoặc cây ngân hạnh cái thì nó không thể nào kết quả và cũng không thể nào nhân giống được. Ngân Hạnh giàu chất dinh dưỡng, có thể mang xào, làm mứt và các chế phẩm khác. Quả, hạt nhân, lá cây đều là những vị thuốc qúy.

 Ngân Hạnh hay Bạch quả được trồng từ lâu tại Trung Quốc; một số cây trồng tại các ngôi chùa được coi là có trên 1.500 năm tuổi. Ghi chép đầu tiên của người châu Âu về bạch quả có vào năm 1690 trong các khuôn viên chùa ở Nhật Bản, khi nhà thực vật học người Đức là Engelbert Kaempfer nhìn thấy cây này. Do bạch quả được coi là cây thánh trong cả Phật giáo lẫn Nho giáo, nên nó được trồng rộng rãi tại Triều Tiên và một số khu vực tại Nhật Bản; và trong cả hai khu vực này thì một số trường hợp tự nhiên hóa đã diễn ra, với bạch quả gieo rắc giống trong các khu rừng tự nhiên.

Quả của cây ngân hạnh to khoảng bằng quả táo tàu, lớp ngoài có màu vàng và xanh, lớp vỏ giả có mùi thối và rất cay, không thể ăn được, chỉ khi nó thối rữa hết mới có thể lấy được hạt ở bên trong, gõ đôi hạt ra, ở bên trong hạt có nhân mầu xanh, nhân này mới có thể ăn được, do hạt của nó có mầu trắng nên được gọi là cây quả trắng. Cái tên ngân hạnh cũng từ đó mà ra.

Quả cây bạch quả chứa axit bilobol và gingkoic. Hai loại axit này có mùi rất mạnh giúp bảo vệ hạt cây khỏi côn trùng.

Phần nào của cây Ngân Hạnh cũng đều rất quý, nhân hạt của nó được gọi là thịt bạch quả, vừa mềm, thơm ngọt lại rất ngon, ở trong nó có chứa rất nhiều chất carôtin, chất béo, chất sắt, can xi, prôtêin và giàu dinh dưỡng. Chất gỗ của nó rất chắc, mịn, mềm, là nguyên liệu rất tốt trong ngành xây dựng, đồ gia dụng, điêu khắc và các sản phẩm mỹ nghệ khác. Ngoài ra, lá của cây ngân hạnh cũng có thể làm thuốc, trong hoa của nó có mật, do vậy nó còn là loài thực vật có nguồn gốc rất tốt.

Lá ngân hạnh có dạng hình quạt với các gân lá tỏa ra thành phiến lá, đôi khi chia hai nhánh nhưng không bao giờ nối lại thành một hệ thống. Hai gân lá đi vào phiến lá tại gốc lá và chia nhánh lặp lại thành hai; theo kiểu gọi là hệ gân lá phân đôi. Các lá thông thường dài 5-10cm, đôi khi tới 15cm.

Các lá ở các cành non dài thông thường có vết khía hình chữ V hay có thùy, nhưng chỉ từ mặt ngoài, giữa các gân lá. Chúng sinh ra ở phần đầu của các cành lớn nhanh, mọc so le và cách nhau đều đặn; cũng như trên các cành non ngắn thành cụm ở đầu cành.

Lá ngân hạnh vị đắng, ngọt chát, tính bình. Qua thực nghiệm đã chứng minh có tác dụng làm giảm lượng cholesteron trong máu, nở dãn động mạch vành, có công hiệu nhất định điều trị bệnh tim mạch, cao huyết áp. Lá ngân hạnh còn có tác dụng sát trùng, kẹp lá trong sách vừa dùng đánh dấu, vừa phòng mối mọt.

.
Trong ngân hạnh có một loại chất kiềm mang độc tố, trong đó phôi hạt màu xanh mang hàm lượng cao nhất. Vì vậy, trước khi ăn ngân hạnh, nhất định phải loại bỏ nhân phôi đó đi, đặc biệt trẻ nhỏ không nên dùng nhiều.

• Không dùng hạt sống vì có độc
• Lá cây Bạch quả được dùng trong nhiều phương thuốc làm tăng tuần hoàn máu trong động mạch, tĩnh mạch và mao mạch. Thuốc dùng cho những người có biểu hiện não suy; rối loạn trí nhớ, khả năng làm việc bằng trí óc sút kém, mất tập trung tư tưởng.

Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, ngân hạnh có khả năng hấp thụ khí thải, bụi công nghiệp. Cây Ngân Hạnh hút khí carbonic (CO2) gấp ba lần và nhả oxy (O2) gấp 5 – 6 lần loài cây khác. Nếu trồng ngân hạnh qui mô rộng ở các thành phố công nghiệp sẽ mang lại lợi ích to lớn về môi trường, vì vậy ngân hạnh còn được gọi là “cây môi trường”.

Mùa hè lá cây xanh tốt um tùm, xòe bóng râm mát. Đến mùa thu, quả màu vàng kim sai chi chít, và lá cũng chuyển màu vàng ánh tạo nên cảnh sắc riêng của mùa thu.

Với những người dân của thành phố, cây ngân hạnh chuyển màu lá báo hiệu thu sang.

Tên gọi cũ trong tiếng Trung Hoa để chỉ loài cây này là 银果 yínguo (‘ngân quả’). Tên gọi thông dụng ngày nay là 白果 bái guǒ (‘bạch quả’) và 銀杏 yínxìng (‘ngân hạnh’).

Tên gọi khoa học Ginkgo dường như là do sự phát âm na ná của từ này trong Hán tự, thông thường có nhiều kiểu phát âm trong tiếng Nhật, và các ký tự 銀杏 được dùng để chỉ ginnan cũng có thể phát âm sai lệch thành ginkyō. Engelbert Kaempfer, người phương Tây đầu tiên nhìn thấy loài này năm 1690, đã ghi lại cách phát âm sai này trong cuốn Amoenitates Exoticae (1712) của ông; trong đó chữ y do ông viết đã bị đọc sai thành g, và lỗi chính tả này đã được giữ nguyên tới nay.

Ở một số khu vực, đáng chú ý là Hoa Kỳ, những cây Ngân Hạnh được gieo trồng có chủ định nhiều nhất là các giống cây đực được ghép trên các cây trồng từ hạt, do các cây đực không sinh ra hạt nặng mùi. Giống cây trồng phổ biến ‘Autumn Gold’ là dòng vô tính của cây đực.

Ngân Hạnh là cây chính thức của thành phố Kumamoto, và hai lá của nó tạo thành biểu tượng của Đại học Tokyo, khu trường sở chính của đại học này cũng có một số cây bạch quả.

Các ví dụ về sự ngoan cường của Ngân Hạnh có thể thấy tại Hiroshima, Nhật Bản, nơi có 4 cây mọc cách vụ nổ bom nguyên tử năm 1945 chỉ 1–2 km. Chúng nằm trong số chỉ rất ít các sinh vật trong khu vực còn sống sót sau vụ nổ. Trong khi phần lớn các động, thực vật khác bị tiêu diệt thì Ngân Hạnh, mặc dù bị đốt cháy, nhưng vẫn sống sót và phục hồi nhanh chóng. Hiện nay, chúng vẫn còn sống.

Photos: hannahlinhflower
Words: LSV tổng hợp từ Internet & Wiki.

Cây bạch quả ở công viên Showa Kinen (Tachikawa)